*ठाकरे बंधूंचे ऐतिहासिक पुनर्मिलन-- महाराष्ट्राच्या राजकारणातील नवे पर्व?..* *ॲड. शीतल शामराव चव्हाण*

 

*संपादक --टाइम्स 45 न्यूज मराठी*

*मो:-- 9730 867 448

5 जुलै 2025 हा दिवस महाराष्ट्राच्या राजकीय इतिहासातील एक महत्वाचा दिवस म्हणून गणला जाईल. तब्बल दोन दशकांनंतर, शिवसेना (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे) पक्षप्रमुख उद्धव ठाकरे आणि महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना (मनसे) अध्यक्ष राज ठाकरे यांनी मुंबईतील वरळी येथील 'एनएससीआय डोम'मध्ये एकाच मंचावर येऊन मराठी अस्मितेच्या रक्षणासाठी एकजुटीचे प्रदर्शन केले. ‘आवाज मराठिचा’ या विजय रॅलीच्या निमित्ताने हे पुनर्मिलन घडले, ज्यामुळे महाराष्ट्राच्या राजकारणात नव्या समीकरणांची चर्चा सुरू झाली आहे. मराठी भाषा आणि संस्कृतीच्या संरक्षणासाठी एकत्र आलेले ठाकरे बंधू भविष्यातील राजकीय रणनीतीत काय बदल घडवू शकतात? त्यांच्या या एकजुटीमुळे सामान्य मराठी माणसाला काय फायदा होईल आणि कोणती आव्हाने समोर येतील? या सगळ्या विषयांना आता तोंड फुटले आहे. 

*एकत्र येण्याची कारणे*

उद्धव आणि राज ठाकरे यांचे पुनर्मिलन ही केवळ भावनिक घटना नाही, तर त्यामागे खोल राजकीय आणि सामाजिक कारणे आहेत. सर्वप्रथम, महाराष्ट्र सरकारच्या त्रिभाषा धोरणाविरोधातील यशस्वी आंदोलनाने या दोघांना एका मंचावर आणले. राज्य सरकारने प्राथमिक शिक्षणात हिंदी भाषा अनिवार्य करण्याचा प्रस्ताव मांडला होता, ज्याला मराठी भाषा आणि संस्कृतीवर आघात म्हणून पाहिले गेले. या धोरणाविरोधात उद्धव आणि राज यांनी एकत्रितपणे आवाज उठवला, आणि सरकारला हा प्रस्ताव मागे घ्यावा लागला. हा विजय मराठी अस्मितेचा प्रतीकात्मक विजय ठरला, ज्याने ठाकरे बंधूंना एकत्र येण्यासाठी एक सामाईक व्यासपीठ दिले.

दुसरे महत्त्वाचे कारण म्हणजे बदलते राजकीय वास्तव. उद्धव ठाकरे यांच्या शिवसेनेला 2022 मध्ये पक्षफुटीचा मोठा धक्का बसला, ज्यामुळे त्यांची राजकीय ताकद आणि प्रभाव कमी झाला. दुसरीकडे, राज ठाकरे यांच्या मनसेला गेल्या काही वर्षांत निवडणुकांमध्ये अपेक्षित यश मिळाले नाही. दोघांनाही आपापल्या पक्षाच्या मर्यादांची जाणीव झाली आहे, आणि मराठी माणसाच्या मतांचे विभाजन त्यांच्यासाठी घातक ठरत आहे. अशा परिस्थितीत, मराठी अस्मितेच्या मुद्द्यावर एकत्र येणे हे त्यांच्यासाठी राजकीयदृष्ट्या फायदेशीर ठरू शकते.

तिसरे कारण आहे मराठी माणसाची भावनिक जोड. बाळासाहेब ठाकरे यांनी स्थापन केलेली शिवसेना आणि त्यांचा मराठी अस्मितेचा वारसा हा दोन्ही नेत्यांच्या राजकारणाचा पाया आहे. मराठी माणसाच्या मनात ठाकरे कुटुंबाबद्दल आजही आदर आहे, आणि त्यांच्या एकत्र येण्याने ही भावनिक शक्ती पुन्हा एकदा जागृत होऊ शकते.

देशाच्या आणि महाराष्ट्राच्या राजकारणात भाजपने घातलेला हैदोस हे देखील या पुनर्मिलनाचे एक महत्वाचे कारण आहे. सन 2019 च्या लोकसभा निवडणूकीत 'लाव रे तो व्हिडिओ' म्हणत राज ठाकरे यांनी भाजपविरोधात आक्रमक निशाणा साधला होता. पण राज यांच्या त्यानंतरच्या बदलत्या भूमिकांमूळे त्यांच्या चाहत्या वर्गात संभ्रमाचे वातावरण निर्माण झाले होते. उद्धव मात्र भाजपशी थेट फारकत घेऊन त्यांच्या एकाधिकाराशीही, मतलबी राजकारणाविरुद्ध आक्रमकपणे लढत राहिले. त्रिभाषा अनिवार्य करण्याच्या निर्णयाने दोन्ही ठाकरे बंधूंच्या मनातील भाजपविरोधी असंतोषाला एकत्रित वाचा फोडण्याचे निमित्त मिळाले.

*मागील राजकारण: दुरावा आणि मतभेद*

उद्धव आणि राज ठाकरे यांचे राजकीय मार्ग 2005 मध्ये वेगळे झाले, जेव्हा राज यांनी शिवसेना सोडून 2006 मध्ये महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना (मनसे) स्थापन केली. या फुटीमागे नेतृत्व आणि विचारधारेचे मतभेद होते. राज ठाकरे यांना शिवसेनेत आपली स्वतंत्र ओळख निर्माण करण्यासाठी पुरेशी संधी मिळत नसल्याची भावना होती, तर उद्धव ठाकरे यांना बाळासाहेबांचा वारसा पुढे नेण्याची जबाबदारी होती.

2006 नंतर, दोघांनी स्वतंत्रपणे आपली राजकीय वाटचाल सुरू केली. उद्धव यांनी शिवसेनेचे नेतृत्व करताना 2019 मध्ये काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेससोबत महाविकास आघाडी स्थापन करून सत्तेचा अनुभव घेतला, तर राज यांनी मनसेच्या माध्यमातून मराठी अस्मितेचा आणि स्थानिक हक्कांचा मुद्दा उचलला. मात्र, राज यांच्या मनसेला निवडणुकांमध्ये सातत्याने मर्यादित यश मिळाले, आणि त्यांचा प्रभाव प्रामुख्याने शहरी भागांपुरता मर्यादित राहिला.

या काळात दोघांनी एकमेकांवर टीका केली, आणि त्यांच्या समर्थकांमध्येही वैमनस्य निर्माण झाले. उद्धव यांनी शिवसेनेला अधिक समावेशक आणि राष्ट्रीय स्तरावरील राजकारणात सक्रिय करण्याचा प्रयत्न केला, तर राज यांनी मराठी माणसाच्या हक्कांसाठी आक्रमक भूमिका घेतली. या मतभेदांमुळे ठाकरे कुटुंबातील ही फूट मराठी जनतेच्या मनातही खटकत होती.

*राजकीय बदल: नव्या समीकरणांची नांदी*

ठाकरे बंधूंच्या पुनर्मिलनामुळे महाराष्ट्राच्या राजकारणात मोठे बदल घडण्याची शक्यता आहे. सर्वप्रथम, शिवसेना (उबाठा) आणि मनसे यांच्यातील संभाव्य युतीमुळे मराठी मतांचे विभाजन थांबू शकते. याचा थेट परिणाम आगामी स्थानिक स्वराज्य संस्था निवडणुकीत, विशेषतः बृहन्मुंबई महानगरपालिका (बीएमसी) निवडणुकीत दिसू शकतो. 'बीएमसी'वर शिवसेनेची दीर्घकाळ सत्ता होती, आणि उद्धव-राज यांच्या एकजुटीमुळे ही सत्ता पुन्हा मिळवण्याची शक्यता वाढली आहे.

दुसरे, महाविकास आघाडी (मविआ) च्या समीकरणांवर याचा परिणाम होऊ शकतो. उद्धव ठाकरे यांचा पक्ष काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेससोबत 'मविआ'चा भाग आहे, पण राज ठाकरे यांचा समावेश झाल्यास काँग्रेससारख्या पक्षांना आपली रणनीती पुन्हा आखावी लागेल. काही विश्लेषकांच्या मते, राज यांचा समावेश 'मविआ'ला अधिक आक्रमक आणि मराठी-केंद्रित स्वरूप देऊ शकतो, परंतु यामुळे काँग्रेससारख्या राष्ट्रीय पक्षांशी मतभेदही निर्माण होऊ शकतात.

तिसरे, भारतीय जनता पक्ष (भाजप) आणि एकनाथ शिंदे यांच्या शिवसेनेला या एकजुटीमुळे आव्हान निर्माण होऊ शकते. ठाकरे बंधूंनी मराठी अस्मितेच्या मुद्द्यावर भाजप आणि शिंदे गटावर आक्रमक टीका केली आहे, आणि यामुळे मराठी मतदारांमध्ये त्यांचा प्रभाव वाढू शकतो. विशेषतः, शिंदे गटाला मराठी माणसाच्या हक्कांसाठी कमी आक्रमक मानले जाते, ज्याचा फायदा ठाकरे बंधूंना मिळू शकतो.

*राज्यातील समस्या आणि आवश्यक धोरणे*

महाराष्ट्रासमोर अनेक आव्हाने आहेत, ज्यांचा सामना करण्यासाठी ठाकरे बंधूंना ठोस धोरणे आखावी लागतील. 

(1)मराठी भाषा आणि संस्कृतीचे संरक्षण: त्रिभाषा धोरणाच्या विरोधातून सुरू झालेल्या या एकजुटीने मराठी भाषेच्या संरक्षणाला प्राधान्य दिले आहे. यासाठी *शालेय अभ्यासक्रमात मराठी भाषेला अनिवार्य करणे, मराठी साहित्य आणि कला यांना प्रोत्साहन देणे, आणि मराठी माध्यमाच्या शाळांना आर्थिक आणि पायाभूत सुविधांचा आधार देणे आवश्यक आहे.*

(2) स्थानिक रोजगार आणि हक्क: मराठी माणसाला स्थानिक नोकऱ्यांमध्ये प्राधान्य मिळावे, हा राज ठाकरे यांचा दीर्घकाळचा मुद्दा आहे. यासाठी औद्योगिक आणि सेवा क्षेत्रात *स्थानिकांना आरक्षण, कौशल्य विकास कार्यक्रम, आणि बाहेरील राज्यांतील स्थलांतरितांच्या बाबतीत धोरणात्मक नियंत्रण* आवश्यक आहे.

(3) पायाभूत सुविधा आणि शहरीकरण: मुंबई आणि इतर महानगरांमधील पायाभूत सुविधांचा अभाव, वाहतूक कोंडी, आणि पर्यावरणीय समस्यांवर उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. 'बीएमसी'च्या माध्यमातून *मुंबईच्या विकासासाठी ठोस योजना आखणे आणि त्याची अंमलबजावणी करणे* आवश्यक आहे.

(4)शेती आणि ग्रामीण विकास: महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांचे प्रश्न, विशेषतः *कर्जमुक्ती, पिक विमा, आणि बाजारपेठेतील सुधारणा*, यावर लक्ष देणे गरजेचे आहे. *ग्रामीण भागातील तरुणांना रोजगाराच्या संधी* उपलब्ध करून देण्यासाठी धोरणे आखावी लागतील.

*ठाकरे बंधूंची आजवरची मते* 

उद्धव आणि राज ठाकरे यांनी मराठी अस्मितेच्या मुद्द्यावर नेहमीच आक्रमक भूमिका घेतली आहे, परंतु त्यांच्या दृष्टिकोनात काही फरक आहे. उद्धव ठाकरे यांनी शिवसेनेच्या नेतृत्वाखाली मराठी अस्मितेसोबतच राष्ट्रीय राजकारणात समावेशक दृष्टिकोन स्वीकारला. 2019 मध्ये काँग्रेस आणि राष्ट्रवादीसोबत युती करून त्यांनी सत्तेचा अनुभव घेतला, आणि मराठी माणसाच्या हक्कांसोबतच सामाजिक समावेशकतेवर भर दिला.

दुसरीकडे, राज ठाकरे यांनी मनसेच्या माध्यमातून मराठी माणसाच्या हक्कांसाठी अधिक आक्रमक आणि स्थानिक-केंद्रित दृष्टिकोन स्वीकारला. त्यांनी हिंदी भाषेच्या अनिवार्यतेचा आणि बाहेरील स्थलांतरितांचा मुद्दा वारंवार उचलला, ज्यामुळे त्यांना शहरी मराठी तरुणांमध्ये लोकप्रियता मिळाली, पण त्यांच्या पक्षाला व्यापक यश मिळाले नाही.

या पुनर्मिलनात दोघांनी मराठी अस्मितेच्या संरक्षणावर एकमत दर्शवले आहे. उद्धव यांनी “आम्ही एकत्र राहण्यासाठी एकत्र आलो आहोत” असे सांगून युतीचे संकेत दिले, तर राज यांनी हिंदीच्या अनिवार्यतेवर टीका करत मराठीच्या रक्षणाचा संकल्प व्यक्त केला.

*जनतेला होणारे फायदे आणि नुकसान*

फायदे: 

मराठी एकजूट: ठाकरे बंधूंच्या एकत्र येण्याने मराठी माणसाच्या भावना आणि अस्मिता पुन्हा एकदा जागृत होऊ शकते. यामुळे मराठी भाषा, संस्कृती, आणि हक्कांचे संरक्षण होण्यास मदत होईल.

राजकीय स्थैर्य: मराठी मतांचे एकीकरण झाल्यास शिवसेना आणि मनसे यांना निवडणुकांमध्ये अधिक यश मिळू शकते, ज्यामुळे मराठी माणसाच्या हितांचे रक्षण करणारी सरकारे स्थापन होऊ शकतील.

स्थानिक नेतृत्वाला चालना: ठाकरे बंधूंच्या एकजुटीमुळे स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये मराठी नेतृत्वाला प्राधान्य मिळू शकते, विशेषतः 'बीएमसी'सारख्या महत्त्वाच्या संस्थांमध्ये.

नुकसान:

महाविकास आघाडीतील तणाव: राज ठाकरे यांचा समावेश झाल्यास काँग्रेस आणि राष्ट्रवादीसारख्या पक्षांशी मतभेद वाढू शकतात, ज्यामुळे 'मविआ' कमजोर होऊ शकते.

राजकीय अस्थिरता: जर ही युती केवळ भावनिक मुद्द्यांवर आधारित असेल आणि ठोस धोरणात्मक दृष्टिकोन नसेल, तर यामुळे कार्यकर्त्यांमध्ये गोंधळ निर्माण होऊ शकतो.

प्रादेशिकतेचा धोका: ठाकरे बंधूंची आक्रमक मराठी अस्मिता केंद्रित धोरणे इतर भाषिक समुदायांमध्ये असंतोष निर्माण करू शकतात, ज्यामुळे सामाजिक सौहार्दावर परिणाम होऊ शकतो.

*नव्या पर्वाची सुरुवात?*

उद्धव आणि राज ठाकरे यांचे पुनर्मिलन हा महाराष्ट्राच्या राजकारणातील एक ऐतिहासिक क्षण आहे, जो मराठी अस्मितेच्या रक्षणासोबतच राजकीय समीकरणे बदलण्याची क्षमता ठेवतो. त्यांच्या या एकजुटीमुळे मराठी माणसाला आपली ओळख आणि हक्क पुन्हा मिळवण्याची आशा निर्माण झाली आहे. तथापि, ही एकजूट किती काळ टिकेल आणि त्याचा राजकीय आणि सामाजिक परिणाम किती सकारात्मक असेल, हे त्यांच्या धोरणात्मक दृष्टिकोनावर आणि कार्यान्वयनावर अवलंबून आहे. मराठी माणसाच्या हितासाठी ठाकरे बंधूंनी आपले मतभेद बाजूला ठेवून एकत्रितपणे काम करणे आवश्यक आहे, आणि त्याचवेळी सामाजिक सौहार्द आणि समावेशकता यांचा समतोल राखणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. हा क्षण केवळ मराठी विजयाचा उत्सव नाही, तर महाराष्ट्राच्या राजकारणातील नव्या पर्वाची नांदी ठरू शकतो.

ऍड. शीतल शामराव चव्हाण

(मो. 9921657346)