*सात ऑगस्ट हरितक्रांतीचे जनक डॉ .एस एस स्वामीनाथन जन्मशताब्दी--सेवारत्न सतीश कचरे, मंडळ कृषी अधिकारी -अकलूज*

 

*विशेष---प्रतिनिधी*

  *राज(कासिम) -मुलाणी* 

 *टाइम्स 45 न्यूज मराठी

हरित क्रांतीचे जनक डॉक्टर एस एस स्वामीनाथन जन्मशताब्दी (सात ऑगस्ट ) निमित्त --संकलन सेवा रत्न श्री सतीश शांताबाई कुंडलिक कचरे मंडल कृषी अधिकारी अकलूज आय एस ओ 9001 :2015 डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन (Moncompu Sambasivan Swaminathan) हे एक प्रसिद्ध भारतीय कृषी शास्त्रज्ञ होते. त्यांचा जन्म ७ ऑगस्ट १९२५ रोजी कुंभकोणम, तमिळनाडू येथे झाला होता. त्यांना "भारतीय हरितक्रांतीचे जनक" म्हणून ओळखले जाते. त्यांनी भारतातील अन्नसुरक्षेमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली.डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन यांना 'भारतीय हरित क्रांतीचे जनक' म्हणून ओळखले जाते. त्यांनी भारताला अन्नधान्याच्या बाबतीत आत्मनिर्भर बनवण्यासाठी कृषी क्षेत्रात महत्त्वाचे योगदान दिले.

त्यांच्या कार्यामुळे भारत जो कधी अन्नधान्यासाठी दुसऱ्या देशांवर अवलंबून होता, तो आज अन्नधान्यात स्वयंपूर्ण बनला आहे.

हरित क्रांतीमधील योगदान

1960 च्या दशकात, भारत दुष्काळ आणि अन्नटंचाईच्या गंभीर समस्येने ग्रासला होता. या परिस्थितीतून देशाला बाहेर काढण्यासाठी डॉ. स्वामीनाथन यांनी महत्त्वपूर्ण काम केले. त्यांनी नॉर्मन बोरलॉग यांच्यासोबत मिळून अधिक उत्पादन देणाऱ्या (High-Yielding Varieties - HYV) गहू आणि तांदळाच्या जाती विकसित केल्या.

त्यांच्या या कार्यामुळे:

 * नवीन बियाणांचा विकास: त्यांनी विकसित केलेल्या मेक्सिकन बौना गव्हाच्या जाती आणि तांदळाच्या सुधारित जातींमुळे उत्पादन अनेक पटींनी वाढले.

 * आधुनिक शेती तंत्रज्ञान: त्यांनी शेतकऱ्यांना नवीन शेती पद्धती, खतांचा योग्य वापर आणि कार्यक्षम सिंचन तंत्रज्ञान वापरण्यासाठी प्रोत्साहन दिले.

 * अन्नसुरक्षा: त्यांच्या प्रयत्नांमुळे भारताची अन्नधान्य उत्पादन क्षमता प्रचंड वाढली, ज्यामुळे देशातील अन्नसुरक्षेची समस्या दूर झाली.

इतर महत्त्वपूर्ण कार्ये

हरित क्रांतीनंतरही डॉ. स्वामीनाथन यांनी कृषी क्षेत्रासाठी आपले कार्य सुरू ठेवले. त्यांचे काही प्रमुख योगदान खालीलप्रमाणे आहेत:

 * स्वामिनाथन आयोग: शेतकऱ्यांच्या समस्यांचा अभ्यास आणि त्यांच्यासाठी उपाययोजना सुचवण्यासाठी त्यांनी 'राष्ट्रीय शेतकरी आयोग' (National Commission on Farmers) म्हणजेच स्वामिनाथन आयोगाची स्थापना केली. या आयोगाने शेतमालाला उत्पादन खर्चाच्या दीडपट किमान आधारभूत किंमत (Minimum Support Price - MSP) देण्याची शिफारस केली, जी आजही चर्चेचा विषय आहे.

 * सदाहरित क्रांती (Evergreen Revolution): पर्यावरणपूरक शेती आणि नैसर्गिक संसाधनांचे रक्षण करत उत्पादन वाढवण्याच्या संकल्पनेला त्यांनी प्रोत्साहन दिले.

 * जनुकीय संशोधन: त्यांनी बटाट्याच्या अशा जाती विकसित केल्या ज्या थंडीतही तग धरू शकतात. तसेच, भरड धान्याच्या पिकांनाही प्रोत्साहन दिले.

डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन यांचे कार्य केवळ भारतातच नव्हे तर जगभरातील कृषी क्षेत्रासाठी प्रेरणादायी ठरले. त्यांच्या योगदानाबद्दल त्यांना अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार मिळाले, ज्यात भारतरत्न, पद्म विभूषण आणि पहिला जागतिक अन्न पुरस्कार (World Food Prize) यांचा समावेश आहे.डॉक्टर एस एस स्वामीनाथन यांच्या सातऑगस्ट जन्मशताब्दी निमित्त त्रिवार अभिनंदन !!